سوریه ی فعلی تا شامات دیروز( سرزمین شام در آخرالزمان )

سرویس " تاریخ اسلام " لاهوتیان : زمین‌لرزه‌ای در شام [سوريه] رخ می‌دهد که صد هزار نفر در اثر آن هلاک می‌گردند و این را خداوند رحمتی برای مؤمنان و عذابی برای کافران قرار می‌دهد. وقتی آن هنگام فرارسد، نظاره‌گر سوارانی دارای اسب‌هایی سفید و درفش‌های زرد رنگ، باشید که از مغرب روی می‌آورند تا وارد شام می‌شوند و در آن لحظات است که فریاد و بی‌تابی بزرگ و مرگ سرخ فرا می‌رسد.

اشاره:
شام يكي از مناطق مهم در آخرالزّمان است كه شامل كشورهاي سوريه، لبنان، اردن و فلسطین امروزي است. قلمرو سپاه سفياني در شام است. در این نوشتار نگاهی اجمالی به كشور سوریه خواهیم داشت.

تاریخ شامات

این سرزمین یکی از قدیمی‌ترین نقاط مسکونی آسیاست که در هزارة سوم قبل از میلاد، قوم «سامی آموری» در آن زندگی می‌کردند. در تاریخ قبل از میلاد مسيح، سوریه بارها در دست قدرت‌های بزرگ جهانی چرخیده تا آنكه در سال 63 میلادی به دست حکومت روم شرقی افتاده است. این سرزمین تا زمان فتح شدن در زمان ابوبکر تحت نفوذ دولت بیزانس بوده است.1

در زمان پیامبر اکرم(ص)، سپاه اسلام در غزوة موته با سپاه مسلح رومیان روبه‌رو شدند و مقدمات نفوذ به شام فراهم شد. در سال یازدهم هجری پیغمبر سپاهی به فرماندهی اسامـ［ بن زید به همراه بزرگان صحابه روانة شام کردند ولی در همین روزها ایشان رحلت فرمودند. در زمان ابوبکر مسلمانان یرموک را فتح کردند.2 معاویه در زمان عمر حکومت دمشق را به دست گرفت و بیشتر شهرهای شام را فتح کرد.3

در زمان جنگ جهانی اوّل با ورود عثمانی، ملّیون عرب زمینه را برای رهایی از چنگال ترکان آماده دیده، شروع به فعالیت کردند. پس از شکست عثمانی در جنگ جهانی، مردم سوریه امیرفیصل بن حسین را به عنوان پادشاه برگزیدند امّا در سال1920 نیروهای فرانسه، سوریه و لبنان را به اشغال خود درآوردند و با رأی جامعة ملل تحت قیمومیت فرانسه درآمد،4 در نهایت ژنرال ماترو فرماندة فرانسه آزاد در سال1941، استقلال و تأسیس جمهوری سوریه را اعلام کرد.5

موقعیت جغرافیایی

کشورسوريه با 180،185كيلومترمربع وسعت (هشتاد و سومين كشور جهان) در نيمكرة شمالي، در جنوب غربي قارة آسيا، در كنار درياي مديترانه و در همسايگي كشورهاي تركيه در شمال، عراق در شرق و جنوب شرقي، اردن در جنوب، فلسطين در جنوب غربي و لبنان درغرب واقع گرديده است. از جمله مهم‌ترين ارتفاعات اين کشور مي‌توان ازكوه‌هاي لبنان شرقي، علويين، جبل الدروز، بشري و عبدالعزيز نام برد. جلگه‌هاي آن عمدتاً دركناره‌ها و نواحي جنوب غربي کشور واقع گرديده است. بيابان‌ها قسمت اعظم کشور را پوشانده و صحراي سوريه (باديـ［ الشام) در جنوب شرقي سوريه واقع گرديده است. ازجمله رودهاي مهم کشور نيز مي‌توان از رودهاي فرات، خابور، عاصي، عفرين، قوين و دجله نام برد. طويل‌ترين رود آن، رود فرات با (696،2 كيلومتر) طول است كه حدود نيمي از آن در کشورهاي تركيه و عراق جاري است. آب و هواي سوريه در كناره‌ها و نواحي جنوب غربي معتدل و مرطوب (مديترانه‌اي) و در ساير نقاط گرم و خشك است. بلندترين نقطه اين کشور ارتفاعات جبل الشيخ با 8142 مترارتفاع است.6

استان‌هاي سوريه

كشور سوريه داراي چهارده استان به شرح زير مي‌باشد:
1. دمشق، 2. ريف دمشق، 3. قنيطره، 4. درعا،
5. سويداء، 6. حمص، 7. طرطوس، 8. لاذقيه،
9. حماه، 10. ادلب، 11. حلب، 12. رقه، 13. ديرالزور، 14. حسكه، که در زیر به توضیح مختصری از برخی استان‌ها اکتفا می‌شود.

1. استان دمشق: پايتخت سوريه است. شهر دمشق را كهن‌ترين شهري كه از قديم به طور مداوم آباد بوده، دانسته‌اند. اين شهر در قرن اوّل ميلادي، مسيحي و يكي از مراكز مهمّ مسيحيان به حساب مي‌آمده است. قواي اسلام در سال 14 ق. (قرن 7 م.) اين شهر را به تصرف خود در آوردند. از سال 40 هجري که معاويه پس از شهادت حضرت علي (ع) زمام امور مسلمانان را در دست گرفت تا سال 132 ق. دمشق پايتخت بني‌اميه بود. در اين تاريخ با به قدرت رسيدن عباسيان شام اعتبار خود را از دست داد. از آثار تاريخي، ديدني وزيارتي دمشق و حومة آن مي‌توان به اين موارد اشاره نمود: حرم حضرت زينب(س)، حرم حضرت رقيه، بازار حميديه، کليساي حضرت مريم، قلعة دمشق، كوه قاسيون، مسجد اموي و... .

2. استان حلب: در مركز اين استان آثار تاريخي فراواني وجود دارد كه معروف‌ترين آن قلعة حلب است. اين استان رونق فراواني دارد. از القاب اين شهر(الشهباء‌) است. حلب پايتخت اقتصادي و صنعتي سوريه شناخته مي‌شود و صنعت نساجي در اين استان رونق دارد. در اين شهر آثار تاريخي فراواني وجود دارد كه معروف‌ترين آنها قلعة حلب است. از نظر جغرافيايي اين استان در شمال سوريه واقع و رودخانه‌هاي فرات و عفرين از اين استان می‌گذرد.

3. استان الرقه: جنگ صفين بين لشكر امام علي(ع) و معاويه در نزديكي اين شهر به وقوع پيوسته است. لذا مرقد جناب عمار ياسر از صحابه گرانقدر پيامبر اسلام در اين شهر واقع و سالانه هزاران نفر از مسلمانان براي زيارت مرقد ايشان و اويس قرني كه در كنار ايشان مدفون است به اين شهر مي‌آيند. در زمان خلفاي بني عباس از رقه به عنوان پايتخت تابستاني استفاده مي‌نمودند.

4. استان درعا: اين استان با اردن هم مرز است. آرامگاه حضرت ايوب نبي(ع) در اين استان قرار دارد. يكي از مناطق مهمّ اين استان شهر بصري است كه داراي آثار تاريخي فراواني است از جمله دير بحيراء، همان راهبي كه افتخار زيارت حضرت محمد(ص) در نوجواني را يافت و اين راهب بود كه بعد از زيارت آن حضرت، خبر نبوت ايشان را به عبد المطلب ـ جد بزرگوارش ـ داد.

5. استان لاذقيه: بندر اصلی سوریه و نیز خرابه‌های شهر تاریخی اوگاریت در این استان واقع است. آثار تاریخی و دینی این استان عبارتند از: مسجد جامع، قلعة صلاح الدین، قلعة کهف، مسجد و جمعیت خیریه امام صادق(ع) و...

6. استان حمص: اين استان با 41 هزار كيلومتر وسعت، بزرگ‌ترين استان سوريه از نظر مساحت مي‌باشد و سومين استان سوريه از نظر جمعيت به حساب مي‌آيد. اين استان از غرب با لبنان و از شرق با عراق و اردن همسايه است. مقبره و مسجد خالد بن وليد در اين شهر قرار دارد.

7. استان طرطوس: از ديدني اين استان جزيره زيباي «آرواد» مي‌باشد که تنها جزيره مسکوني سوريه به حساب مي‌آيد و همچنین درخت‌های زیتون و بوته‌های گل می‌باشد.

8. استان حسكه: وجود رودهاي متعدد دجله، فرات و خابور به اين استان اهميت ويژه‌اي داده است. البته مناطق نفت خيز رميلان، هول و الحبيبه و همچنين شهر كردنشين قامشلي در اين استان واقع است.

9. استان حماه: شهر مهمّ اين استان سلميه است كه اكثر ساكنان آن از شيعيان اسماعيلي هستند. در كنار جادة دمشق به حلب در نزديكي مركز اين استان، كوهي به نام جبل امام زين‌العابدين(ع) قرار دارد كه گفته مي‌شود در انتقال اسراي كربلا از كوفه به شام، امام زين‌العابدين(ع) در آنجا به عبادت پرداخته اند و از آن به بعد مورد عنايت مردم واقع شده است. در حال حاضر شيعيان علوي براي آن اهميت خاصي قائل مي‌باشند و مقامي نيز در آنجا به نام امام چهارم درست كرده اند كه پذيراي زائران فراواني است.

10. استان دير الزور: در شرق سوريه قرار دارد و رود فرات از وسط شهر ديرالزور که مرکز اين استان است مي‌گذرد. در اين استان كشاورزي رونق دارد و گندم و پنبه آن از مرغوبيت بر خوردار است. پل معلق فرانسوي بر روي فرات كه از مركز اين شهر مي‌گذرد به اين شهر زيبايي خاصي داده است.7

11. استان سویدا: اغلب دروزی‌ها در این استان زندگی می‌کنند و آن در جنوب لاذقیه واقع است.

مذاهب و فرقه‌هاي مذهبي در سوریه

مسلمانان 86 درصد و مسيحيان حدود پنج درصد جمعيت سوريه را به خود اختصاص داده‌اند. حدود پنج هزار يهودي نيز در دمشق و اطراف آن زندگي مي‌كنند و امّا در ميان مسلمين، فرق مذهبي مختلفي در سوريه وجود دارند كه پس از اهل سنت كه اكثريت را تشكيل مي دهند عبارتند از:

1. دروزيه: گروهي از غلات شيعه هستند كه حدود يك ميليون نفر از جمعيت سوريه را تشكيل مي‌دهند. فرقة دروزيه تركيبي از عقايد شيعه، زرتشتي و مسيحي دارند.

2. علويان: آنان كه خود را شيعه اثني‌عشري مي‌دانند، نزديك به دو ميليون نفر هستند. علويان پست‌هاي حساس را در سوريه بر عهده دارند. شايان ذكر است علويان اغلب صحابه اوليه رسول خدا(ص) از جمله عمار و ياسر، مقداد، سلمان و اباذر را قبول دارند و به آنان عشق می‌ورزند.

3. شيعة اماميه يا اثني عشريه: بين دويست تا سيصد هزار نفر هستند. آنان در غرب «باب توما» در دمشق و قريه داريا زندگي مي كنند و اكنون نيز قريه راويه و اطراف مرقد مطهر حضرت زينب(س) محلّ سكونت بيشتر آنان گرديده است.8

احزاب‌ فعال‌ در سوریه

در سوریه احزاب با خطّ مشی‌های متفاوتی وجود دارد که عبارتند از: حزب سوسیالیست بعث، حزب کمونیست سوریه، حزب اتحاد سوسیالیست عرب، حزب جنبش سوسیالیست‌های عرب، حزب وحدت‌گرایی سوسیالیست، حزب وحدت‌گرای سوسیال دموکرات و جبهه ملی ترقی‌خواه که به اقتضای شرایط به توضیح بعضی از آنها پرداخته می‌شود.
ـ حزب اتحاد سوسیالیست عرب: تشكيلات‌ سياسي‌ اين‌ حزب‌ اساساً توسط‌ جمال‌ عبدالناصر در مصر در ژوئيه‌ 1962 ايجاد شد. عبدالناصر براي‌ گسترش‌ انديشه‌ و افكار اين‌ حزب‌ دستور تشكيل‌ شاخه‌هاي‌ ديگر آن را در چند كشور عرب‌ از جمله‌ سوريه‌ را صادر كرد. اعضاي جنبش ناصري بر اين باورند كه براي‌ احياي‌ فكر ناصر كه‌ بر پايه‌هاي‌ دموكراسي، سوسياليسم‌ و ناسيوناليسم‌ عربي‌ استوار است، مي‌بايد روند مبارزه‌ و دستيابي‌ به‌ حقوق‌ ملت‌هاي‌ عرب‌ را پيش‌ برد.
ـ حزب‌ جنبش‌ سوسياليست‌هاي‌ عرب: اين‌ جنبش‌ در نتيجة‌ انشعاب‌ از حزب‌ سوسياليست‌ بعث‌ عرب‌ در سال‌ 1963 تشكيل‌ شد، شعارهايي‌ مانند حزب‌ بعث‌ سوريه‌ يعني‌ اجراي‌ آزادي، وحدت‌ و سوسياليسم‌ سر داد و خواهان ادارة امور با یک شورا است. همچنین این حزب مخالف سرمایه داری و فئودالیسم است.

ـ حزب‌ وحدت‌گراي‌ سوسياليست: اين‌ حزب‌ از همان‌ آغاز در كودتاي‌ حزب‌ بعث‌ شركت‌ داشت و شعارهايي‌ در حمايت‌ از كارگران، كشاورزان، نظاميان‌ ردة پايين‌ و فرهنگيان‌ و ايجاد جامعه‌ سوسياليستي‌ سر مي‌داد.9

اوضاع اقتصادی

در میان صنایع این کشور پالایش نفت، نساجی، سیمان، شیشه، مواد غذایی و صنایع غذایی اهمیت خاصی دارد. در میان محصولات کشاورزی نیز گندم، جو، پنبه، مرکبات و زیتون اهمیت دارد. از میان منابع این کشور می‌توان به گاز طبیعی و نفت، فسفات، گچ، نیکل، منگنز، سرب و سنگ نمک اشاره کرد. در میان واردات این سرزمین منسوجات، ماشین آلات، مشتقّات نفت، اتومبیل به چشم می‌آید که بیشتر از آلمان، ایتالیا، فرانسه و لبنان وارد می‌شود. مقصد صادرات کالاهای سوریه بیشتر آلمان، شوروی سابق و انگلستان است.10

ارزش‌هاي فرهنگي

فرهنگ كشور سوريه از يك فلسفه كه خود از ايمان و اعتقاد، اصول مذهبي، تاريخ، ميراث فرهنگي و وحدت ملّي مشتق شده، سرچشمه گرفته است. در زیر به برخی از ارزش‌های فرهنگی این کشور اشاره شده است.

1. اعتقاد به خدا، يكپارچگي، روحية جمعي، مشاركت و يكساني طبقات مختلف اجتماع از جمله بنيادي‌ترين ارزش‌هاي فرهنگي در فرهنگ ملّي كشور سوريه با ابعاد اسلامي و عربي محسوب مي‌گردد.

2. برقراري دموكراسي و آزادي بيان با يك زيربناي اخلاقي و آموزشي، برقراري مساوات، عدالت، تعهّد به حقوق بشري همگي جزء ارزش‌هاي فرهنگي هستند كه اساس شعار «فرهنگ حق همة مردم است، چه شهري چه روستايي و چه بيابان‌نشين» را تشكيل مي‌دهد.

3. عدم خشونت جسماني و فكري (روحي) و توجّه به قدرت بحث و گفت‌وگو و عقايد ديني از جمله ارزش‌هاي زيربنايي تشكيل دهندة سه ركن اصلي فرهنگ كشور سوريه يعني ركن فكري، ركن علمي و ركن هنري است.

4. عشق به كار، اشتياق به زندگي، رعايت حال ديگران و ايثار همگي جزء ارزش‌هاي فرهنگي هستند كه به ترغيب و هدايت رفتارهاي بشري مي‌پردازند.

5. اعتماد، محبت و صميميت از جمله ارزش‌هاي حياتي فرهنگ ملّي كشور سوريه در نياز به يك زندگي اجتماعي خوب و مناسب محسوب مي‌گردند.
6. پرهيزگاري، اخلاق خوب، احساسات متعادل و بخشندگي از جملة ارزش‌هاي فرهنگي هستند كه هنرهاي زيباي كشور از آن سرچشمه مي‌گيرد.11

طیف جمعیتی سوریه

در این کشور به طور عمده عرب‌ها که‌ حدود ۹۰ درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند زندگی می‌کنند (این تعداد شامل ۴۰۰ هزار پناهنده‌ فلسطینی نیز هست). کردها که‌ ۱۰ درصد باقیماندة جمعیت را تشکیل می‌دهند از تبار آریایی هستند و بیشتر در نواحی شمال شرقی و شمالی کشور زندگی می‌کنند. همچنین در این کشور اقلیت‌های کوچک زبانی آرامی (آشوری) و ارمن نیز زندگی می‌کنند.12

بنابر تازه‌ترين آمار رسمي منتشره، جمعيت سوريه در سال 2007 ميلادي از مرز 19ميليون نفر فراتر رفت.
گزارش مركز آمارگيري دولتي سوريه حاكي است: جمعيت سوريه تا ‌‌نيمه سال جاري ميلادي به 19 ميليون و 172 هزار نفر رسيد، كه 9‌ ‌‌ميليون و 798 هزار نفر آن مرد، و 9 ميليون و 374 هزار نفر زن هستند.13

سوريه و تحولّات آخرالزّمان

این منطقه در آستانة شورش سفیانی دچار مجموعه‌ای از فتنه‌ها و التهابات می‌شود که برخی از آنها با استفاده از روایات عبارتند از:

1. پديد آمدن فتنه‌اي براي همة مسلمانان و استيلاي روم و ترک (غربي‌ها و روس‌ها) بر آنها،
2. به وجود آمدن فتنه‌اي ويژه در سرزمين شام كه باعث اختلاف، ضعف و تنگناهاي اقتصادي مي‌گردد،
3. كشمكش و درگيري بين دو گروه اصلي قدرتمند در شام،
4. زلزلة دمشق و ويراني سمت غربي مسجد شهر و بعضي از گوشه‌هاي آن،
5. درگيري سه نفر از سران، بر سر قدرت در شام (ابقع، اصهب و سفياني) و چيره شدن سفياني بر آن دو و استيلاي وي بر سوريه و اردن و يكپارچه شدن منطقة تحت فرمان او،
6. ورود نيروهاي بيگانه به سرزمين شام.14

تصویر ابو مصعب رئیس گروهک به اصطلاح " دولت اسلامی عراق و شام " وابسته به گروهک تروریستی " جبهه النصره " سوریه

از جابر جعفي نقل شده است كه از امام باقر(ع) دربارة اين گفتة خداي سبحان سؤال شد كه فرمود: «به راستي ما شما را با چيزهايي همچون، ترس و گرسنگي و كاهش مال، جان و ميوه‌ها مورد آزمايش قرار مي‌دهيم؛ صبر پيشگان را بشارت ده» حضرت فرمود: «گرسنگي بر دو گونه است؛ عام و خاص. گرسنگي خاص در كوفه است كه خداوند آن را ويژة دشمنان آل محمد(ص) گرداند و آنان را هلاك سازد امّا گرسنگي عام، در شام خواهد بود و آن گرسنگي و ترسي است كه تا آن زمان هرگز به آن گرفتار نشده‌اند، گرسنگي قبل از قيام قائم و وحشت و اضطراب بعد از قيام آن حضرت خواهد بود».15

روایتی که از امام باقر(ع) از امیر مؤمنان(ع) نقل شده است: «وقتی در شام دو گروه نظامی اختلاف کنند، نشانه‌ای از نشانه‌های الهی آشکار می‌شود، پرسیدند: ای امیرالمؤمنین آن نشانه چیست؟ فرمود: زمین‌لرزه‌ای در شام [سوريه] رخ می‌دهد که صد هزار نفر در اثر آن هلاک می‌گردند و این را خداوند رحمتی برای مؤمنان و عذابی برای کافران قرار می‌دهد. وقتی آن هنگام فرارسد، نظاره‌گر سوارانی دارای اسب‌هایی سفید و درفش‌های زرد رنگ، باشید که از مغرب روی می‌آورند تا وارد شام می‌شوند و در آن لحظات است که فریاد و بی‌تابی بزرگ و مرگ سرخ فرا می‌رسد. وقتی آن وضع پیش آمد پس بنگرید فرو رفتن آبادی‌ای از روستاهای دمشق را که به آن «حرشا» می‌گویند، در این هنگام فرزند هند جگر خوار (سفیانی) از بیابان خروج کرده، بر منبر دمشق قرار می‌گیرد، در این بحبوحه در انتظار ظهور حضرت مهدی(ع) باشید».16

جنبش‌های ابقع و اصهب از جمله دیگر وقایعی است که در این ایام در شام رخ می‌دهد.

پی نوشتها :

1. كوراني، علي، عصر ظهور، ص102.
2. بحارالانوار، ج52، ص229.
3. همان، ص253.
4. همان، ص212.
5. عصرظهور، ص 106.
6. سایت دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگي.
7. سایت وزارت امورخارجه جمهوري اسلامي ايران.
8. عتبات عالیات و سوریه، ص49.
9. همان.
10. مجلة فرهنگ و پژوهش سوریه، ش 179، 25بهمن.
11. سایت دبیرخانة شورای عالی انقلاب فرهنگي.
12. عتبات عالیات و سوریه، ص38.
13. همان، ص39.
14. همان، ص40.
15. همان، ص45.
16. همان، ص46.